طبیب دربار مظفرالدین شاه که سرنوشتی نافرجام یافت! - هدا بلاگ

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

میرزا محمود خان بروجردی، معروف به حکیم الملک و ملقب به مشیر الحکما، طبیب و دولتمرد دوره قاجار است.

تاریخ دقیق تولد وی دانسته نیست. میرزا محمودخان، پسر علی نقی حکیم باشی اصفهانی، در شهر بروجرد دیده به دنیا گگردد. در سال 1254ش، وارد مدرسه دولتی دارالسلطنه تبریز شد و مبانی ریاضی و طبیعی را آموخت و با گذراندن آزمون هایی در طبابت استعداد خود را نشان داد و در پی این موفقیت به دارالخلافه فراخوانده شد. سپس با حمایت سردمداران دارالخلافه تبریز در مدرسه دارالفنون تهران شش سال، با جدیت و ممارست، علوم ریاضی و جغرافی و طبیعی و زبان فرانسه و در پی آن طب و جراحی را فرا گرفت و به دارالخلافه تبریز بازگشت.

او در مدرسه دارالفنون تهران طبابت را نزد دکتر تولوزان فرانسوی فرا گرفت و دستیار دکتر محمد، فارغ التحصیل رشته طب از دانشگاه پاریس شد. سپس در زمان ولایتعهدی مظفرالدین شاه در سمتِ پزشک خصوصی، به خدمت وی درآمد.از یادداشت های روزانه محمدحسن خان اعتمادالسلطنه برمی آید که میرزا محمودخان مستقیم یا غیرمستقیم از فِوریه، پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه نیز آموخته هایی به دست آورده است.

پس از فوت میرزا ابوالحسن حکیم باشی، مظفرالدین میرزا محمودخان را در سال 1264ش، جزء اطبای خود قرار داد و در 1265ش لقب مشیرالحکما را به وی داد.

میرزا محمودخان، لقب حکیم الملک را در 1275ش و بعد از جلوس مظفرالدین شاه قاجار، دریافت و به ریاست کل اطبای دربار منصوب شد.

حکم او در ذی الحجه 1314/1275ش این گونه صادر شد:

از آنجایی که ما به حکیم الملک کمال مرحمت را داریم و او هم الحق خوب مواظبت در خدمت مرجوه به خودش دارد، لهذا نشان تمثال خودمان را به او مرحمت فرمودیم.

چون حکیم الملک علاوه بر اینکه لیلاً و نهاراً خدمتگذار و در معالجات مخصوص وجود مبارکه همه اوقات مراتب حذاقت و کمال لیاقت خود را ظاهر ساخته و از وقتی هم که وزارت کل بنایی به عهده او محول شده در انتظام و تربیت امور آن مزید صداقت و کفایت خود را ظاهر ساخته، لهذا محض ابراز و علامت عنایت خاص ملوکانه او را به اعطای یک قطعه نشان تمثال خودمان که از امتیازات عمده است، سرافراز و مفتخر فرمودیم که به استظهار تمام مشغول خدمت گردد.

تقریباً یک سال از سلطنت مظفرالدین شاه گذشته بود که میرزا محمودخان با دریافت نشان شیر و خورشید جاه و مقامی در دربار یافت. سال بعد، در محرم 1316 با دستخط مظفرالدین شاه، وزرای جدید انتخاب شدند و به میرزا محمودخان نیز سمت وزارت رسید. بدین ترتیب روز به روز بر قدرت و نفوذ میرزا محمودخان در دربار مظفرالدین شاه افزوده می شد. مشغله های سیاسی میرزا محمودخان طی دوران حضورش در دارالخلافه تبریز و به خصوص در دارالخلافه تهران نزد مظفرالدین شاه به مراتب بیش از مسئولیت های پزشکی وی بود. در حقیقت، گرایش وی به طب و طبابت و سیاست در خانواده اش موروثی بود.

احمدخان ملک ساسانی در کتاب خود، سیاستگزاران دوره قاجار، حاذق بودن او در پزشکی را رد نموده و آورده است: شاه و درباریان تازه وارد که سال ها منتظر چنین روزی بودند، پس از رسیدن به آرزوی خود ذخیره سلطنت و خزانه دولت را خالی یافته و به فکر تهیه قرض خارجی افتادند که شاه را برای معالجه به اروپا بفرستند و شکم های گرسنه خود را سیر نمایند. محمودخان حکیم الملک در این موضوع اصرار بسیار داشت. شاهِ علیل المزاجِ مریض الفکر، در دست حکیم الملک چنان اسیر و مرعوب بود که افکار او را العیاذ بالله وحی منزل می پنداشت. ملتفت نبود که ابرام این طبیب نمای خائن، برای این است که معالجاتی به کار برده است که روز به روز مزاج شاه بدتر شده و می خواهد در فرنگ رأی اطبای حاذق را بفهمد و از روی دستور آنها رفتار کند و خود را از تک وتا نیندازد. همه می دانستند حکیم الملک بهره ای از طب ندارد و ارثاً معالج این شاه بدبخت شده؛ متأسفانه خودِ مریض حس نمی کرد و مثل یک طفل ناخوش به دامن حکیم الملک افتاده بود.

در منابعی که به توضیح زندگی و فعالیت های رسمی میرزا محمودخان پرداخته شده اشاره ای نشده که وی منظم و با برنامه ریزی شاگردانی را آموزش داده باشد. ظاهراً پس از تثبیت موقعیت اش در دربار مظفرالدین شاه بیشتر سعی و کوشش خود را صرف کسب مناصب و عناوین و مسئولیت های سیاسی نموده و کمتر به کسب دانش و افزودن بر دانسته های پزشکی اش پرداخته است. از مطالبی که در کتاب تاریخ روابط ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، درباره میرزا محمودخان آورده شده است، برمی آید که وی به شدت درگیر سیاست بود، به نحوی که جان خود را نیز بر سر آن نهاده است.

میرزا محمودخان نزد مظفرالدین شاه جایگاهی والا داشت، چنان که شاه یک قبضه عصای مرصع ممتاز از جواهرخانه خاصه و دستخط نمط خسروانی به وی اعطا کرد. القاب و عناوین و مناصب متعددی که او طی دوران فعالیت های پزشکی و سیاسی خود کسب کرد عبارت اند از رئیس الاطباء، مشیر الحکما، وزیر ابنیه، وزیر دربار، وزیر مسکوکات و وزیر دارالضرب.

بعد از مدتی اعتبار و قدرت میرزا محمودخان در دربار مظفرالدین شاه کاهش یافت و یکی از علل آن جانشینی ثقفی خلیل معروف به اعلم الدوله بود که به جای میرزا محمودخان پزشک مخصوص شده شد. اعلم الدوله فرزند میرزا عبدالباقی حکیم باشی، پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در تهران، به پاریس رفت و در رشته پزشکی درجه دکتری گرفت. بعد از مراجعت به ایران به استادی رشته طب در دارالفنون برگزیده شد و مدت ها در آن سمت به تعلیم پزشکان ایرانی مشغول بود. در دوران سلطنت مظفرالدین شاه، به جای میرزا محمودخان، آن موقع وزیر دربار و بعد والی گیلان بود، به سمت پزشک مخصوص شاه انتخاب شد و رفته رفته شاه را زیر نفوذ خود گرفت و از طرفی چون به حکومت قانون و مشروطه علاقه مند بود، در هر فرصتی شاه را تشویق به صدور فرمان مشروطیت می کرد. مساعی او در تسریع صدورفرمان مشروطیت به گواهی تاریخ بر اهل تحقیق مکتوم نیست.

ولایت گیلان در اواخر تابستان 1282ش به میرزا محمودخان واگذار شد و دو ماه و اندی که از حکومتش گذشت، ناگهان در رشت درگذشت. گفته شده که میرزا محمودخان رقیب سرسخت و مخل مقام امین السلطان صدراعظم بود و نزدیک بود به جای امین السلطان صدراعظم گردد. به همین سبب امین السلطان شخصی را به گیلان فرستاده و آن شخص، با همکاری آشپز میرزا محمودخان، غذای او را مسموم نموده و او را به قتل رسانده است.

4104/

گروه ساختمانی آبان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را از ما بخواهید.