نگاهی به کارنامه هنرمند فقید چنگیز جلیلوند - هدا بلاگ

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، بچه دروازه سعدی شیراز بود و هفت سال داشت که به تهران آمد. آن موقع اصلا نمی دانستم سینما چیست. هفت ساله بودم که آمدیم تهران، اتفاق هایی را که برایم پیش می آمد به یاد دارم، اما هیچ کدام در ارتباط با هنر و سینما نبوده است. یادم می آید که وقتی با بچه های هم سن و سالم بازی می کردم، در بازی ها بیشتر احساس قهرمانی می کردم. جوری سوار چوب می شدم و ادای اسب را در می آوردم که بچه های دیگر نمی توانستند. هرکس چنگیز جلیلوند را می شناسد و با صدای او آشناست، این را تایید می کند که در صدایش یک نوع خاصی از صلابت موج می زد. این ویژگی از شخصیت خود او می آید و چنان که از کودکی اش نقل می کند، حتی موقع سوار شدن بر یک تکه چوب، احساس قهرمانی می کرده است. چنگیز جلیلوند از نسل دوم دوبلور های ایرانی است؛ از نسلی که ابتدا پرورش صدا را در هنر تئاتر فراگرفتند و وقتی در استودیو دوبله می نشستند، چیزی برای اضافه کردن به صدای بازیگران داشتند.

صدای جلیلوند روی صورت خیلی از هنرپیشه های محبوب دوران خودش نشست. از مارلون براندو و پل نیومن گرفته تا برت لنکستر، ماکسیمیلیان شل، ریچارد برتون، پیتر اوتول، یول براینر، کلینت ایستوود، دین مارتین و این اواخر کسانی مثل کیانا ریوز، راسل کرو، دنزل واشنگتن و هیو جکمن و تقریبا تمام ستاره های مشهور سینمای پیش از انقلاب. بعضی از این ستاره ها پس از انقلاب و در دورانی که صدابرداری سرصحنه یک رسم فراگیر شده بود هم فیلم بازی کردند، اما هیچ وقت با صدای خودشان به همان اندازه جذابیت نداشتند که با صدای چنگیز جلیلوند داشتند. حتی در مورد بعضی از هنرپیشه های خارجی که جلیلوند به جایشان صحبت کرده هم می شود همین را گفت و البته آن هایی که خودشان صدایی خاص و ممتاز داشتند، قطعا همان هایی هستند که کار یک دوبلور را سخت تر می کنند. فکرش را بکنید؛ یک نفر هم دوبلور ثابت مارلون براندو باشد و هم یول براینر، هم جک نیکلسون و هم کلینت ایستوود... چطور می شود هم خودت باشی و هم تمام اینها! چنین چیزی فقط با خلاقیت هنری امکان پذیر است؛ نه دوبلوری به مثابه یک عمل مکانیکی. جلیلوند در مرحله اول، بازیگر بود، منتها نوع خاصی از هنر بازیگری که در دوران خودش اهمیت ویژه ای داشت و کسانی بودند که یک عمر اشتیاق و تلاش شان را پای آن می گذاشتند.

بچه دروازه سعدی شیراز و قهرمان چوب سواری های بچگانه در تهران، اولین بار با صدای مرحوم محتشم در فیلمی به نام فاتح بود که با هنر دوبله آشنا شد و پس از آن ابتدا سراغ بازیگری تئاتر رفت. سال 1337 بود. همان ایام به رادیو هم رفت و تعدادی نمایشنامه رادیویی بازی کرد. خودش می گوید همیشه نقش سردار ها و قهرمان ها را به او می دادند. از همین جا کم کم پایش به دوبله باز شد. حتی اسم اولین دوبله جدی جلیلوند هم قهرمانانه است؛ نقش ماکسیمیلیان شل در فیلم شیر های جوان که برای آن 300 تومان دستمزد گرفت. بعد هم این فرایند ادامه پیدا کرد تا در دهه 50 شمسی، کار های طلایی چنگیز جلیلوند پدید آمدند. او در آن دوره به جای مشهورترین هنرپیشه های سینمای جهان صحبت کرد و در سینمای ایران هم تقریبا صداپیشه تمام ستاره های محبوب شد. یکی از این چهره ها محمدعلی فردین بود که تقریبا دوبلور ثابتش سعید شرافت بود و در فیلم هایی مثل چشمه آب حیات. مرحوم محمدعلی زرندی، همان که بعد ها دوبله نورمن ویزدام شد، به جای او صحبت می کرد. در حقیقت چنگیز جلیلوند از جایی به بعد دوبلور فردین شد که یک گردش اساسی در کارنامه او و نوع نقش هایی که بازی می کرد، ایجاد شده بود. خود جلیلوند می گوید: آن موقع فردین می دانست ستاره اش افول کرده و دنبال فیلم هایی می گشت که سنگین تر باشند. دوستانی هم داشت که گمراهش می کردند. مثلا رفت راز درخت سنجد جلال مقدم را بازی کرد که اصلا معنی نداشت، یا غزل کیمیایی. شاید این طوری می خواست بگوید من هم آمدم در جمع انتلکتوئل ها.

کار به جایی رسیده بود که فردین دوست داشت جلیلوند به جای بازیگر ایرانی دیگری جز او صحبت نکند، هرچند این قضیه اتفاق نیفتاد. یکی دیگر از فصل های مهم فعالیت جلیلوند در سینمای ایران به عنوان دوبلور، همکاری او با علی حاتمی بود. علی حاتمی اعتقاد خاصی به دوبله داشت و این اعتقاد را حتی زمانی که صدابرداری سرصحنه در ایران فراگیر شده بود، همچنان حفظ کرد. او می گفت دوبلور چیز های بیشتری نسبت به بازیگران درباره صدا می داند و به آن اضافه می کند. همکاری حاتمی و جلیلوند بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد، اما او در این دوران طبیعتا بیشتر روی دوبله بازیگران خارجی متمرکز شد و به جز یکی دو مورد خاص، مثل محمدرضا گلزار در فیلم سلام بمبئی یا حامد بهداد در نسخه دوبله شده فیلم جرم، بیشتر به جای هنرپیشه های خارجی حرف زد.

او بین سال های 1338 تا 1395 در 9 فیلم سینمایی هم بازی کرد و سریال های عبور از پاییز و معمای شاه در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 هم جزء دیگر تجربه هایش در بازیگری بودند؛ اما جلیلوند با اینکه چهره ای سینمایی داشت، هیچ وقت به همان اندازه که در هنر دوبله پیروز بود، جلوی دوربین به چشم نیامد. شاید او را باید از دسته همان افرادی بدانیم که صدایشان به قدری جادویی است که جلوتر از تصویرشان حرکت می کند.

هنر چنگیز جلیلوند هنری نبود که با ارزیابی جشنواره های هنری و نمره منتقدان سینمایی در مجلات و محافل سنجیده شود و این برای یک دوبلور برکت است که ارزیابی اش توسط معیار های خارج از کار خود هنرمند انجام نمی شود. چیزی که جایگاه کسی مثل چنگیز جلیلوند را مشخص می کند، یک عمر فعالیت هنری با تمام ابعاد و زوایا آن است و این دقیقا بهترین معیار برای سنجیدن هنرمندان است.